Van bron tot Breda: een rivierwandeling die verbindt
De wandeling begon als een verkenningstocht door het stroomgebied en groeide uit tot een inspirerende reis vol kennisdeling, samenwerking en bewustwording. De Markwandeling bracht waterprofessionals, natuurorganisaties, boeren, bestuurders en inwoners samen rond één centrale vraag: hoe zorgen we met elkaar voor een gezonde rivier?
Tami de Lange, Coördinator Internationaal van het Programmabureau Stroomgebied Maas, speelt een belangrijke rol in het organiseren van de wandeling. “Wat deze wandeling uniek maakt, is dat we mensen bewust proberen te maken van het feit dat zij inwoners zijn van een stroomgebied dat niet stopt bij de grens. De tocht maakt duidelijk welke uitdagingen er nog zijn, van waterkwaliteit en droogte tot wateroverlast, en verbindt mensen met elkaar én met de Mark.”
De wandeling werd georganiseerd in samenwerking met diverse overheden en organisaties in Nederland en Vlaanderen, en is geïnspireerd door Li An Phoa van Stichting Drinkable Rivers. Haar droom is dat rivieren, net als vroeger, weer drinkbaar worden. Met behulp van rivierwandelingen zet zij zich in om deze visie te realiseren. In 2018 liep ze zelf van de bron tot de monding van de Maas.
Van bron tot Laermolen
De eerste etappe startte in het Turnhouts Vennengebied, waar de Mark ontspringt. Vrijwilligers van Natuurpunt gaven een boeiende toelichting op dit kwetsbare brongebied. De Mark zelf is hier nog nauwelijks zichtbaar, vaak verscholen achter een dikke haag van riet.
Een waterkwaliteitsmeting bij Merksplas liet zien dat de waarden voor nitraat, nitriet en ammonium goed zijn, maar dat fosfaatwaarde nog boven de toegestane norm voor de Europese waterkwaliteitsrichtlijn (Kaderrichtlijn Water, KRW) zit. Vooral het zuurstofgehalte is te laag om tot een gezonde rivier te komen.
De wandeling voerde langs het Gelmelslot tot aan de recent aangelegde vispassage bij de Laermolen, waarmee het laatste Vlaamse knelpunt voor vismigratie is opgelost.
Het Merkske als voorbeeld
De tweede dag stond in het teken van het Merkske, een zijrivier van de Mark. Het Merkske is een mooi voorbeeld van een natuurlijk watersysteem. Het Integraal Waterproject Merkske (IWP) is een aantal jaren geleden opgestart om de waterkwaliteitsdoelen voor het gebied te behalen. Meer info hierover op: maasbekken.be/gebiedsgerichte-werking
Onderweg kwamen thema’s als natuurherstel, ruilverkaveling en natuurinclusieve landbouw aan bod. Landbouwer Tom Mertens gaf een inkijkje in zijn bedrijf en de uitdagingen én kansen van duurzame landbouw. Zijn woorden – “Je hebt vooruitlopers, volgers en achterblijvers” spraken tot de verbeelding bij velen. Mertens pleit voor verdraagzaamheid tussen mensen en sectoren en de ondernemers ruimte geven om hun praktijken aan te passen. Daarbij geldt dat goede voorbeelden stimuleren.
Aan het einde van het tweede traject is de Mark drie tot vier keer zo breed als bij de bron. Toch is de stroming daar nog te laag aan de ecologische eisen te voldoen. Bovendien belemmeren de rechttrekking van de rivier in het verleden en de verschillende stuwen de natuurlijke stroming.
Bestuurlijke bruggen bouwen
Op de derde dag was de wandeling kort, maar krachtig. Dertig bestuurders uit Vlaanderen en Nederland wandelden samen naar de Markbrug op de grens. Onder begeleiding van Li An Phoa werd stilgestaan bij de betekenis van samenwerking. Door middel van rivierwandelingen brengt zij bewoners van een stroomgebied met elkaar en met de rivier in verbinding. “Want waar je van houdt ga je voor zorgen”, aldus Phoa. Zo ontstond vandaag ook de Markfamilie: een groep bestuurders die gezamenlijk de verantwoordelijkheid voor een gezonde Mark op zich nemen.
Aan het einde van de wandeling vertelde Marc Florus (Hoofd buitendienst Nete en Benedenschelde bij Vlaamse Milieumaatschappij) over de goede samenwerking met waterschap Brabantse Delta. Samen meten ze continu de waterkwaliteit op twee locaties in de Mark. Ook in andere beken in het grensgebied wordt zo de vinger aan de pols gehouden.
Cathy Berx, Gouverneur van de provincie Antwerpen droomt van een drinkbare Mark. “Water is van iedereen. We moeten daar voorzichtig mee omgaan. Het water moet nog veel langer meegaan dan dat wij hier zijn.”
Saskia Boelema, Gedeputeerde van de provincie Noord-Brabant beaamt dit en voegt eraan toe dat goede samenwerking essentieel is: “Door naar elkaar te luisteren en samen te werken, kunnen we de Mark gezond en beleefbaar maken voor de toekomst. Het raakt mij dat we water niet alleen beleidsmatig benaderen, maar met onze voeten in het veld, ogen op de rivier en oren bij elkaar.”
Arnold Wittenberg, Schepen van Stad Hoogstraten noemt de Mark een levensader in de ruimste zin van het woord. “Leven voor land- en tuinbouw, voor de mensen en de flora en fauna.” Hij hoopt dat deze in harmonie bij elkaar komen.“
Angelien Hagenaars, dagelijks bestuurslid van waterschap Brabantse Delta, sluit zich aan bij de gedachte van samenwerking: “We hebben samen een verantwoordelijkheid. Het is van belang dat er een schone beek de grens overkomt.”
Van visie naar actie
De laatste dag van de vierdaagse wandeling startte bij de Markbrug waar de Vlaamse Milieumaatschappij monsters aan het nemen was. De waterexperts vertelden dat het langzaam beter gaat met de waterplanten in de Mark en dat larven van bijvoorbeeld de weidebeekjuffer weer worden aangetroffen. Deze waterdiertjes zijn een indicator voor een redelijke waterkwaliteit. Het gaat dus de goede kant op met de waterkwaliteit, dat mag ook wel aan inwoners en ondernemers worden verteld. Inspanningen beginnen vruchten af te werpen.
Onderweg vertelt Nicole Pakker, Gebiedsregisseur van Waterschap Brabantse Delta, over het project Markdal-Zuid en -Noord, waar onder andere een oude meander in ere is hersteld als hoofdstroom van de rivier. Het is bijzonder om te zien hoe snel de natuur zich herstelt in het gebied.
Tijdens deze etappe werd ook stilgestaan bij de concrete resultaten van jarenlange samenwerking. Zo werd het herstel van het beekdal toegelicht, waarbij landbouwgronden zijn omgevormd tot natte natuur. Dit draagt niet alleen bij aan waterberging en biodiversiteit, maar ook aan klimaatadaptatie.
Later ontmoetten de wandelaars Ron Bekker, voorzitter van Markant Breda en expert op het gebied van 'plastic nurdles'. Deze kleine plastic korrels dienen als grondstof voor plastic producten en komen veel voor in de Mark. Ze zijn nauwelijks zichtbaar, maar vormen een serieuze bron van microvervuiling. Bekker kaartte het probleem jaren geleden al aan bij de gemeente en het waterschap, ondersteund door nauwkeurig onderzoek. Door maatregelen in de bedrijfsvoering kan de verspreiding naar het milieu in belangrijke mate worden voorkomen, maar tot op heden is er nog geen concreet actieplan. Dit is een serieus zorgpunt gezien de schadelijke gevolgen van microplastics voor dieren en mensen.
Sinds een paar jaar is het op een aantal plekken verboden om in de Mark te zwemmen. Niet alleen vanwege de waterkwaliteit, maar ook door gevaarlijke objecten op de bodem – fietsen, rommel – waar je je aan kunt bezeren. Toch zwemmen er her en der wat mensen in de Mark met het warme weer.
In Breda eindigt de wandeling. Aan de westkant van de Bredase binnenstad wordt het De Nieuwe Mark nu helemaal doorgetrokken. De eerste resultaten zijn al zichtbaar door de mooie kades, (muur)planten en de verkoelende verstuivers langs de kade. Het is een voorproefje van hoe het water en de stad weer verbonden raken.
De Mark als leerroute
De vierdaagse Markwandeling was een leerroute langs de uitdagingen en kansen van waterbeheer in een veranderend klimaat. Van bron tot monding werd duidelijk hoe belangrijk samenwerking, kennisdeling en betrokkenheid zijn. De Markwandeling liet zien hoe een rivier mensen, landschappen en ambities verbindt. Door letterlijk samen op pad te gaan, ontstond ruimte voor dialoog, begrip en nieuwe inzichten.
De Mark is een voorbeeld van hoe samenwerken tot tastbare resultaten leidt. Dat werk is nog niet af. De rivier is in beweging – en wij bewegen mee. De Mark is nog niet overal gezond, maar de beweging is in gang gezet. En zoals de wandeling liet zien: samen komen we verder – stap voor stap.
Voor een uitgebreide terugblik op de verschillende etappes en de aftermovie van de Markwandeling, ga naar: www.mark.drinkablerivers.org.